چرا ارتباطات هوشمند شکل گرفت؟

کاشی درباره چگونگی شکل‌گیری و ضرورت نیاز شرکت در حوزه فناوری در دل مؤسسه تبیان می‌گوید: «مؤسسه باتوجه به برنامه‌ریزی و هدفی که داشت، این شرکت را با مدل و نگاه یک شرکت خصوصی ایجاد کرد. ما به بودجه دولتی وابسته نیستیم و همه هزینه‌ها و درآمدها از محل فروش خدمات تأمین می‌شود. در این راستا برای ما تعامل با کارکنان و بالا بردن بهره‌وری آنها، ساختار و برنامه‌ریزی پروژه‌ها، وضعیت جاری در ارائه محصولات و سرویس‌های خود در بخش مرکز داده و بخش‌های دیگر، رضایت مشتری و داشتن شاخص‌های KPI درست و واقعی، اهمیت زیادی دارد. در واقع شاخص‌های عملکردی پرسنل را براساس مدل‌هایی که داریم، تعیین می‌کنیم تا باعث ایجاد انگیزه و مشارکت بیشتر نیروی‌انسانی و انجام پروژه‌ها شود، همین امر باعث تقویت و بهتر شدن خدمات ارتباطات هوشمند شده است».

تأکید ارتباطات هوشمند بر قیمت، کیفیت و تعیین زنجیره ارزش مرکزداده

کاشی درباره ارتقای کیفیت خدمات این شرکت توضیح می‌دهد: «این موضوع را در نظر گرفته‌ایم که اگر تیم ما بتوانند در ارائه محصولات براساس نوآوری و با هدف رضایت مشتری گام بردارند، از آنها با مدل‌های مختلف و باتوجه به چارچوبی که داریم قدردانی کنیم. سعی کرده‌ایم که این موضوع را در شرکت خود به‌عنوان یک فرهنگ قلمداد کنیم. بسیاری از مشتریان ما نیز این تفاوت را بعد از ایجاد شرکت احساس کرده‌اند. مخصوصاً در بخش مرکز داده که پیش از این، شاید تبیان نمی‌توانست با برخی از شرکت‌های همسان که در این حوزه سرمایه‌گذاری کردند رقابت کند، ولی اکنون سعی کردیم با تمرکزی که در این حوزه ایجاد شده، در بخش قیمت و مخصوصاً کیفیت سرویس‌ها با دیگر شرکت‌ها وارد رقابت شویم.»

به‌گفته کاشی از زمانی که ارتباطات هوشمند تبیان با رویکرد جدید فعال شده، تقریباً بیش از ۹۰ درصد از ظرفیت مرکز داده مورد استفاده قرار می‌گیرد که این ظرفیت پیش از تأسیس این شرکت کمتر از ۵۰ درصد بود و خدمات محدودی توسط این مجموعه ارائه می‌شد. سرویس‌های جدید و فعال مانند خدمات ابری و سرویس‌های مشابه یا خدمات ارزش افزوده مرکز داده، سرویس‌هایی هستند که در آینده بیشتر درباره آنها خواهید شنید.

بورسی‌ها، طیف عمده مشتریان ارتباطات هوشمند را تشکیل می‌دهند

مدیرعامل ارتباطات هوشمند درباره سرویس‌هایی که در حوزه فناوری اطلاعات ارائه می‌کنند نیز اطلاعاتی را در اختیار ما گذاشت: «اولین دسته از خدمات ما، خدمت مرکز داده تبیان است؛ ما از سال‌های پیش به‌دلیل کیفیت سرویس‌ها و شرایطی که داشتیم، به خیلی از مجموعه‌هایی که در حوزه بورس فعالیت می‌کردند، سرویس ارائه دادیم. در واقع می‌توان گفت ارتباطات هوشمند به یک مرکز داده معتبر برای کارگزاری‌ها و شرکت‌های مادر نرم‌افزاری در حوزه بورس و تحلیل اطلاعات مالی تبدیل شده است. در حال حاضر زیرساخت و پهنای باند مورد نیاز شرکت‌های بورسی و ارتباط شبکه با دفاتر شعب برای همه مشتریان ارتباطات هوشمند فراهم است و سطح خدمات‌دهی ما باتوجه به نوع نیازمندی کارگزاری‌ها، شرکت‌های نرم‌افزاری و تحلیل داده‌ها وابسته به بورس کاملاً پاسخگوست. ما در اولین سال از فعالیت ارتباطات هوشمند تمرکزمان را بر افزایش رضایت مشتریان حوزه بورس قرار دادیم».

ارائه سرویس برای شرکت‌های ارائه‌دهنده پرداخت، از دیگر خدماتی است که این شرکت ارائه می‌دهد. کاشی دراین‌باره نیز گفت: «در این حوزه در حال حاضر دو شرکت پرداختی بزرگ با ما همکاری می‌کنند و سرویس‌های زیرساختی آنها توسط ارتباطات هوشمند میزبانی و توسعه داده می‌شود و به‌دنبال افزایش مشتریانمان در این صنعت و برنامه‌ریزی برای ارائه سرویس‌های رایانش ابری به‌صورت ابر خصوصی برای شرکت‌های کارگزاری و مجموعه‌های مرتبط بورس هستیم. در این زمینه در حال فعالیت برای ارائه سرویس‌های ابر خصوصی برای شرکت‌های پرداخت در سال آینده هستیم».

در حال دریافت مجوز رسمی پرداخت‌یاری هستیم، اما با مشتری نهایی سروکار نداریم

این شرکت به‌دنبال توسعه سرویس‌ها در لایه‌های B2B و B2G در بخش‌های مختلف است. مدیرعامل این شرکت درباره طیف دوم خدمات این شرکت توضیح داد: «در طیف دوم ارائه خدمات، خدماتی در حوزه پرداخت در لایه کسب‌وکارها و سرویس‌های حاکمیتی به مجموعه‌های همکار خود ارائه می‌دهیم تا سازمان‌ها، نهادها و مراکزی که نیاز به درگاه پرداخت یا دستگاه کارت‌خوان دارند، بتوانند از خدمات ما در این لایه استفاده کنند. ما خود در حال دریافت مجوز پرداخت‌یاری هستیم، ولی شاید خدمات ما مانند دیگر بازیگران در لایه مشتری نهایی ارائه نشود. بیشتر به دنبال ارائه سرویس به دیگر بازارها هستیم تا در این حوزه دغدغه و مسأله‌ای نداشته باشند. تلفیق این خدمات در حوزه مراکز داده نیز می‌تواند یکی از ارزش‌افزوده‌های ویژه ارتباطات هوشمند برای مشتریانش باشد. یکی دیگر از این سرویس‌ها ارائه راهکارهای هوشمند در عرصه پرداخت است که در آینده بیشتر درباره آن صحبت خواهیم کرد».

به گفته کاشی بخشی از خدمات ارتباطات هوشمند ارائه خدمات درون سازمانی است که به اعضای مختلف اکوسیستم مجموعه‌های فرهنگی مانند کسب‌وکارهای محتوایی و فرهنگی، سینماها و کتاب‌فروشی‌ها ارائه می‌شود. بخشی دیگر به مجموعه‌هایی برمی‌گردد که در حوزه تولید محتوا کار می‌کنند و بنا به شرایط سرویس یا اپلیکیشن خود، از آنها سرویس می‌گیرند».

در حوزه پرداخت و قسمتی از خدمات سازمانی که این شرکت ارائه می‌دهد، یک کیف پول طراحی شده که برای سازمان‌ها و ذی‌نفعان آنها قابل استفاده است. کاشی توضیح داد که با این کیف پول افراد می‌توانند بستری از سرویس‌های فرهنگی را استفاده کنند، چرا که این کیف پول با سایت و دیگر محصولاتی که داریم ادغام می‌شود و افراد می‌توانند در آن تعامل داشته باشند. به‌گفته کاشی به‌زودی اطلاعات بیشتری در مورد پروژه‌های حوزه پرداخت و خدمات هوشمند این لایه ارائه می‌دهیم. در حوزه پرداخت نیز تجمیع سرویس‌ها و ایجاد زنجیره ارزش مرکز داده با شرکت‌ها و مؤسسات مختلف از جمله برنامه‌های سال آینده خواهد بود».

ارائه راهکار جامع در پرداخت

ارتباطات هوشمند علاوه بر ارائه این خدمات به‌دنبال ارائه راهکار جامع در حوزه پرداخت، به مشتریانی است که سرویس مرکز داده را دریافت کرده‌اند. کاشی توضیح می‌دهد: «در این‌صورت می‌توانیم به مشتریان سرویس‌های پرداخت، API لازم برای اتصال به سامانه‌های خود و CRM اتصال به سامانه‌های جامع مشتریان یا باشگاه جامع مشتریانی که مد نظر دارند ارائه دهیم. همچنین تجمیع خدمات در لایه پرداخت و راهکارهای این حوزه از برنامه‌هایی است که ارتباطات هوشمند در سال آینده روی آن متمرکز خواهد بود. همچنین برای ارائه خدمات Direct Debit و سرویس‌های مشابه در حال رایزنی با سایر شرکت‌های فعال در این حوزه هستیم و به‌زودی در این خصوص اخبار جدیدی اعلام می‌کنیم».

کاشی در ادامه به طیف سوم خدمات این شرکت برای مجموعه‌هایی که در حوزه پرداخت و مدیریت تراکنش فعالیت می‌کنند، اشاره می‌کند: «ارائه راهکارهای امنیتی در حوزه زیرساخت، طیف سوم خدمات ارتباطات هوشمند هستند. ما تجربه‌ای نزدیک به ۱۰ سال در حوزه امنیت و راهکارهای امنیتی در مرکز داده داریم. در حال‌حاضر برخی از اپلیکیشن‌های حوزه پرداخت، شرکت‌هایPSP و حتی در سایر صنایع مهم و تأثیرگذار از تیم و تجربه ما در این حوزه، سرویس‌ها را دریافت می‌کنند».

به‌گفته او: «بسیاری از شرکت‌ها برای اینکه بتوانند اپلیکیشن‌ها و سرویس‌های خود را در برابر حملات هکری و سناریوهای نفوذ بیمه کنند، می‌توانند براساس مدل‌های مختلف از امکانات و راهکارهای ما در نگه‌داری داده، تست نفوذ و غیره استفاده کنند. در بخش سرویس‌ها و خدمات امنیتی در سال آینده، دپارتمان مستقلی به صورت تخصصی‌تر در این بخش فعالیت خواهد کرد».

ارتباطات هوشمند، به‌دنبال رقابت با شرکت‌های پرداخت نیست

تمرکز بخشی از فعالیت‌های ارتباطات هوشمند روی حوزه پرداخت است؛ کاشی با اشاره به اینکه بازار آنها در حوزه پرداخت از دیگر بازیگران صنعت پرداخت کاملاً مجزاست، می‌گوید: «ما در بیشتر مواقع سعی در همکاری و تعامل با PSP‌ها داریم. از سوی دیگر به‌دلیل اینکه در لایه مشتری و کاربر نهایی ورود نمی‌کنیم، شاید رقیب شرکت‌های PSP نباشیم. ما بیشتر در بازارهای بزرگ B2B و B2G فعال هستیم و شاید در آنجا بتوانیم با شرکت‌های PSP در حالت تجمیع پرداخت اکوسیستم مشتریان خود و متمرکز کردن مدل‌های خدمات پرداختی همکاری کنیم».

او ادامه می‌دهد: «تکنولوژی روزبه‌روز رشد پیدا می‌کند و مشتریان از ما سرویس‌های جدید می‌خواهند. این سرویس‌ها باید مدام به‌روز شوند و به‌همین دلیل باید براساس آن زیرساخت و نرم‌افزار را تغییر دهیم، تیم ما آموزش می‌بینند و راهکارهای جدید ارائه می‌شوند. بنابراین با عوامل زیادی درگیر می‌شویم. اگر این شرکت شکل نمی‌گرفت، شاید بخشی از این خدمات در دل مؤسسه هیچ‌گاه ایجاد نمی‌شد. سعی کرده‌ایم که کیفیت سرویس‌های خود را به سرویس‌هایی که شرکت‌های دیگر در این حوزه ارائه می‌دهند نزدیک کنیم و به‌صورت متمرکز در لایه زیرساخت پرداخت فعال باشیم. تمرکز در ایجاد زیرساخت مناسب و منعطف در بخش پرداخت و خدمات مالی، اصلی‌ترین برنامه ما در بخش خدمات مالی مرتبط با حوزه پرداخت است».

چالش به‌روزرسانی سرویس‌ها را رفع کردیم

کاشی درباره دستاوردهای سال ۱۳۹۸ توضیح می‌دهد: «شکل‌گیری خدمات و دمیدن روحی تازه بر بدنه فنی و ارائه سرویس‌های جدید یکی از دستاوردهای اصلی در سال ۱۳۹۸ بود. ما در یک فضای رقابتی به این نتیجه رسیدیم که در حوزه فناوری اطلاعات، شرکتی شکل بگیرد و بتواند سرویس‌هایی که دارد را به‌روزرسانی، مدیریت و نگه‌داری کند و بازوی فناوری و زیرساختی مؤسسه تبیان باشد. ما در مؤسسه، چالش نگه‌داری و به‌روزرسانی سرویس‌ها را داشتیم و برخی مشتریان به دلایل مختلف از سرویس‌ها ناراضی بودند. مؤسسه این چالش را توانست تا حد زیادی با ایجاد شرکت ارتباطات هوشمند رفع کند».

تمرکز جامع مشتریان ارتباطات هوشمند از دیگر دستاوردهای این شرکت بوده که کاشی درباره آنها گفت: «عمده مشتریان ما در حوزه بورس هستند. پس از آن در لایه بانک و در لایه آخر هم پرداخت. با ارائه سرویس و بهترین SLA توانستیم این مشتریان را راضی نگه‌داریم. به نظرم وقتی یک سیستم کاملاً دولتی به  سمت یک سیستم خصوصی می‌رود، ترکیب فنی و نیروی انسانی در لایه‌های این تغییر، کار بسیار سختی است. اینکه بخواهیم فرهنگ نیروها را عوض کنیم خودش چالشی بزرگ است و در برخی موارد هم این تغییر فرهنگ امکان‌پذیر نیست که نتیجه همه اینها منجر به تأسیس یک شرکت جدید شده است».

دو ارزش افزوده ارتباطات هوشمند

کاشی مهم‌ترین ارزش‌افزوده‌ای که این شرکت ایجاد کرده را در دو بعد معرفی می‌کند: «یک بعد درون‌سازمانی و مرتبط با تیم و ذی‌نفعان داخلی شرکت است که بیشتر در حوزه بالا بردن بهره‌وری و راندمان است و اینکه کارکردها و سرویس‌هایی که در این حوزه داشتیم را در حوزه‌های مختلف ارتقا دهیم. شاید یک مؤسسه فرهنگی به اندازه یک شرکت فناوری دغدغه‌های فناوری را نداشته باشد. ما سعی کرده‌ایم ارزش افزوده‌ای که ایجاد می‌شود، بالا بردن بهره‌وری، حفظ منابع انسانی، آموزش، برنامه‌ریزی و توسعه بازار باشد. در بعد برون سازمانی هم در لایه افزایش رضایت مشتری فعالیت کردیم و چشم‌انداز روشنی هم برای ارتباطات هوشمند ترسیم کرده‌ایم که می‌تواند سطح ارائه زیرساخت را در ایران ارتقا دهد».

چالش‌های ارتباطات هوشمند در سال ۹۸

مهم‌ترین چالش ارتباطات هوشمند با توجه به رویکرد جدید شرکت، موضوع تغییر فرهنگ سازمانی و برنامه توسعه سرمایه انسانی بوده است. از دیگر چالش‌های این شرکت به زیرساخت بر می‌گردد. کاشی با بیان اینکه در برخی موارد زیرساخت ما در ارائه سرویس‌ها نیاز به به‌روزرسانی داشت، توضیح داد: «با توجه به مشکلاتی که در قیمت ارز و تحریم پیش آمد، باعث شد که ما برنامه‌ای که برای نوسازی و به‌سازی سرویس‌ها در قسمت‌های مختلف داشتیم، با کندی مواجه شود. به‌عنوان مثال وقتی با شرکتی برای استفاده از نرم‌افزار یا یک گواهی می‌خواستیم همکاری کنیم، در زمان انعقاد قرارداد به‌دلیل اینکه در ایران بودیم با ما همکاری نکردند. البته شرکت‌های دیگر هم با این مشکلات درگیر هستند. ما سعی کرده‌ایم این چالش‌ها را با راهکارهای بومی و دانش‌بنیان و راهکارهایی که افراد به‌صورت تجربی در این سال‌ها بدست آورده‌اند، حل کنیم. اما بخشی از این چالش مانند به‌روزرسانی سرویس‌ها از مواردی است که هنوز به صورت کامل رفع نشده است.»

سرویس کلود بومی، یک سرویس پایدار

مدیرعامل ارتباطات هوشمند مهم‌ترین چالش خود در سال آینده یعنی سال ۱۳۹۹ را ارزش‌افزوده‌هایی دانست که قرار است برای سبد محصولات خود اضافه ‌کنند. او توضیح داد: «در سال بعد قرار است سرویس‌های ابر بومی خود را راه‌اندازی کنیم. برای راه‌اندازی این سرویس باید بخش تأمین تجهیزات و سرمایه‌گذاری ما فراهم شود. ما در سال آینده سعی می‌کنیم که سرویس‌های ابری خود را تکمیل کنیم.»

طبق گفته او زنجیره خدمات در لایه مرکز داده بحث API Store و سرویس‌های نسل جدید در اینترنت اشیا است. مدیرعامل ارتباطات هوشمند گفت: «ما در سال آینده این زنجیره خدمات را با راه‌اندازی API Store تکمیل می‌کنیم. API Store ما یک بازار APIهاست که بخشی از آنها APIهای حوزه بانکی و پرداخت هستند. APIهای دیگر در حوزه حاکمیتی، سرویس‌های عمومی و خدماتی را هم می‌خواهیم در این بازار بزرگ قرار دهیم تا به‌واسطه آن شرکت‌ها، کسب‌وکارها و مجموعه‌های مختلف بتوانند از این APIها استفاده کنند. APIهایی که شاید گرفتن آن از سوی برخی کسب‌وکارها سخت باشد. اما ما براساس مرکز داده‌ای که داریم سعی می‌کنیم که بتوانیم این بستر را برای آنها فراهم کنیم.»

کاشی مثال زد که اگر استارت‌آپ یا سرویسی سه API بانکی، دو API درباره استعلام و یک API از شهرداری بخواهد می‌تواند به‌صورت تجمیع‌شده با کدهای مشابه از یک بازار تهیه کند و علاوه بر این ما بتوانیم روی آن سرویس‌های دیگری که مبتنی بر خدماتی است که روی مرکز داده به‌عنوان ارزش افزوده داریم، ارائه دهیم. این موارد را می‌توان در یک کلود بسته‌بندی کرد و سرویس PaaS یا SaaS ارائه دهیم. اینها برای ما در سال آینده اولویت دارد. ما این جنس سرویس‌ها را سرویس‌های ارزش افزوده یک مرکز داده می‌گوییم.

به نظر من در آینده از اینکه یک مرکز داده چقدر بزرگ است یا پهنای باند دارد، صحبت نمی‌شود، بلکه درباره این موضوع بحث می‌شود که این مرکز داده سرویس ابر عمومی یا خصوصی دارد یا نه؟ یا راهکاری در خصوص تحلیل داده‌ها و هوشمند سازی ابزارها ارائه می‌دهد یا نه؟ بعدها که سرویس‌های ۵G و اینترنت اشیا در کشور راه‌اندازی شود، بازار APIها یا سرویس‌های ابری کاربرد اصلی خود را نشان می‌دهند، چراکه پایه حوزه‌هایی مانند اینترنت اشیا یا خدمات ۵G حوزه کلود و سرویس‌های API است.

او در رابطه بومی بودن سرویس کلود و نیازی که به آن وجود دارد، توضیح داد و گفت: «ما اگر بخواهیم یک سرویس پایدار در این حوزه ایجاد کنیم یا باید یک پلتفرم را از کشوری خریداری کنیم یا به سراغ یک استارت‌آپ که تجربه تعداد بالای کاربر را داشته باشد برویم. اما هدف این است که زیرساخت این کلود را در داخل کشور تهیه کنیم. اگرچه شاید در ابتدای کار مجبور شویم که یک پلتفرم متن باز را توسعه دهیم، اما از جایی به بعد باید برای ایجاد ساختارهای PaaS ، IaaS و سرویس تحت SaaS بتوانیم زیرساخت‌های بومی خود را داشته باشیم. اینها نسل آینده سرویس‌های خدمات اینترنتی هستند که در آینده خودشان را به‌راحتی نشان می‌دهند و شرکتی که در این حوزه پیشتاز باشد می‌تواند بخش مهمی از بازار را از آن خود کند.»

با شناسایی بازار، تکنولوژی‌ مورد نیاز مشتری را فراهم می‌کنیم

در سال ۱۳۹۹ تمرکز ارتباطات هوشمند روی تثبیت سرویس‌ها و تکمیل زنجیره ارزشی است که برای سبد محصولات خود در نظر گرفته‌ است. کاشی موارد دیگر را اینگونه بیان می‌کند: «تثبیت و به‌روز‌رسانی سرویس‌های مرکز داده، به‌روزرسانی راهکارهای جدید در حوزه امنیت، راه‌اندازی کلود و راه‌اندازی بازار API از جمله برنامه‌های ما در سال آینده است. در حوزه پشتیبانی سرویس‌های اپراتوری تلفن همراه هم در نیمه دوم سال ۹۸ ورود کردیم. در این راستا به‌صورت متمرکز تیمی داخلی را تجهیز کرده‌ایم که تحت عنوان شرکت تأمین ارتباطات فعالیت می‌کنند و پشتیبانی از وندورهای بزرگ مخابراتی که هم‌اکنون از کشور ما رفته‌اند را به صورت بومی پوشش می‌دهد.

از وظایف تیم توسعه کسب‌وکار، بررسی ترندهای تکنولوژی است و اینکه و ما چقدر می‌توانیم در سرویس‌ها و نیاز مشتریان آنها را لحاظ کنیم. برای ما مهم است که حتماً سرویسی که ارائه می‌دهیم یا تکنولوژی که به سراغ آن می‌رویم از طریق مشتریان، وارد بازار و سبد محصولات ما هم شود.

در تکنولوژی، تمرکز ما بیشتر در بحث کلود است و این فضا را به سمتی می‌بریم تا از این بستری که دارد استفاده کند. در کنار آن به‌دلیل اینکه با کلان‌داده درگیریم، در استخراج داده و هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی هم ورود می‌کنیم. در این راستا هسته‌های کوچکی ترتیب داده‌ایم که به‌صورت استارت‌آپی با ما فعالیت می‌کنند. آ‌نها در همین حوزه‌ها فعالیت می‌کنند و با توجه به شناختی که از بازار داریم، آنها به سمت محصول می‌بریم. در سال آینده بیشتر تمرکز روی این موارد است تا بتوانیم سرویس‌هایی که اساس آن تکنولوژی است و به مشتری هم نزدیک است را توسعه دهیم.»

در مفاهیم بانکداری دیجیتال در ابتدای راه هستیم

باتوجه به اینکه اقتصاد دیجیتال اخیراً مورد توجه نهادهایی مانند وزارت اقتصاد قرار گرفته و در این رابطه نیز سندی به نام بانکداری و تحول دیجیتال منتشر کرده است از کاشی درباره اینکه شرکت آنها چقدر به سوی این تحول دیجیتالی پیش رفته است، پرسیدیم.

او توضیح داد: «در مصوبه شورای عالی فضای مجازی مطرح شده که ۱۰ درصد GDP کشور تا سال  ۱۴۰۴ باید به اقتصاد دیجیتال اختصاص پیدا کند. بخشی از حوزه اقتصاد به این بر می‌گردد که شبکه ملی اطلاعات به صورت کامل راه‌اندازی شود. اگر تولیدکنندگان واقعی محتوا و خدمات بتوانند در آن درگیر شوند تا بتوانند زنجیره ارزشی از مصرف‌کنندگان، تامین‌کنندگان و تولیدگنندگان را ایجاد کنند، قطعاً ما هم در آن نقش خواهیم داشت و ممکن است در بالا بردن میزان اقتصاد دیجیتال که بخشی از آن به محتوای داخلی، ترافیک داخلی و تولید محتوا مرتبط است، تأثیر بگذاریم و این امر باعث جایگزینی اقتصاد دیجیتال به جای اقتصاد نفتی در سال‌های آینده گردد. در این افق قطعاً مراکز داده و سرویس‌های ابری و ایجاد خدمات ابری به‌روزتر باعث تحقق این هدف می‌گردد.

در بانکداری دیجیتال و هوشمند هم شاید بسته‌ای که در حوزه API و سرویس‌های ابری داریم بتواند به شرکت‌های مالی، بورس و بیمه‌ها کمک کند و گامی را در اجرای سند بانکداری دیجیتال وزرات اقتصاد بردارد. اما این بحث‌ها هنوز خام و ابتدایی است و باید کمی جلوتر برود تا مفاهیم شکل بگیرد. اگر بتوانیم شرایط را ملموس‌تر کنیم و دولت هم جهت‌دهی را برای فعالان این حوزه مشخص کند، این سند تأثیر بهتری خواهد گذاشت، اما قطعاً توجه به داده‌های کلان و تجزیه و تحلیل اطلاعات، نقطه پررنگی بر نسل آینده خدمات بانکداری دیجیتال خواهد بود.»